Miazga

Miazga Jerzego Andrzejewskiego to przede wszystkim odwazna, nowoczesna proba wywodzacej sie z romantyzmu formy otwartej. Obejmuje fragmenty narracyjne, dramatyczne i poetyckie oraz pelniacy funkcje scalajaca dziennik autorski (datowany od 7 marca do 14 wrzesnia 1970). Dziennik wprowadza element autotematyzmu, odslaniajac warsztat pisarski, oraz procesualizmu, czyniac czytelnikow swiadkami wahan i decyzji (niekiedy do konca pozostajacych w stanie niedokonania) dotyczacych ksztaltu dziela, rysunku postaci i przebiegu zdarzen. Innorodnym skladnikiem jest slownik postaci powiesciowych, obejmujacy rozne formacje ideowe, klasy spoleczne i typy biografii polskich: caly narod. Od pierwotnego zamyslu utwor mial stanowic bowiem portret zbiorowy spoleczenstwa Polski XX w. To ono mialo byc najwazniejszym odbiorca (stad opory autora przed wydaniem emigracyjnym), a wiec rowniez – zgodnie z idea formy otwartej – tym, kto dopowiada sensy i watki utworu.Tekst powstawal co najmniej dziesiec lat. Z konca maja 1960 r. pochodzi pomysl na obszerna monografie fikcyjnego artysty – protagonista zmienial z czasem swoje nazwisko (lecz nie imie): z Adama Radomskiego na Ossowskiego, a w koncu na Nagorskiego. Zabierajac sie do opracowania tego tematu, Andrzejewski siegnal do notatek z lat 1948/49 zawierajacych plan epickiej panoramy polskiego spoleczenstwa, z biogramami, pokazaniem rozgalezien i rodzajow powiazan miedzy postaciami. W ten sposob zarysowal sie glowny zrab utworu. Klamra, czyli slub i wesele potraktowane jako okazja do narodowych konfrontacji – pojawila sie w zwiazku z wystawieniem przez Andrzeja Wajde Wesela Wyspianskiego w Teatrze Starym w Krakowie (1963). W Miazdze do wesela co prawda nie dochodzi (jest to wiec nawiazanie przez zaprzeczenie), a cala gra polega na przedstawieniu mozliwosci zdarzen, zatrzymanych w czasie przyszlym niedokonanym. Andrzejewski naszkicowal dwa warianty fabuly; poslugujac sie ujeciami symultanicznymi oraz kolazem, dal literacka realizacje aleatoryzmu, znanego bardziej jako technika i kierunek w muzyce wspolczesnej. Z zalozenia zarowno forma, jak i tresc utworu miala byc „miazgowata”: otwarta „ze wszystkich stron”, „niewydolna i niewykonczona”, byc przeciwienstwem ladu kompozycji zamknietych, ku ktorym niegdys sklanial sie Andrzejewski. Rowniez ton Miazgi pozostaje kaprysny: przechodzi od wznioslosci, liryzmu, pelnego literackich i mitologicznych nawiazan, do brutalnosci i groteski. Finalna czesc Non consummatum – stanowi diagnoze oraz ideowe zwienczenie: niespelnienie i niemoznosc cechuje przedstawiona miazge spoleczna, ktora nie znajduje sposobu na krystalizacje i scalenie, chocby wobec nowego sacrum wskazanego w Slubie Gombrowicza, nazwanego „Miedzyludzkim”. Tego spoiwa brakuje chyba najbardziej.Obiecujaco zakrojona powiesc, majaca byc synteza polskiej wspolczesnosci, byla przez wiele srodowisk oczekiwana z nadzieja. I dla wszystkich bodaj Miazga okazala sie rozczarowaniem. Przede wszystkim nie dawala oczekiwanej zwartej syntezy na wzor XIX-wiecznych powiesci realistycznych. Czesc ekscytacji towarzyszacej oczekiwaniu na wydanie calosci wiazala sie z wprowadzeniem do tekstu postaci rzeczywistych, takich jak: Gustaw Holoubek, Kazimierz Dejmek (rezyser inscenizacji Dziadow z 1968 r.), Andrzej Wajda (autor ekranizacji Popiolu i Diamentu, Andrzejewskiego), Zbigniew Cybulski, Marek Hlasko, „pisarz rezimowy” Bohdan Czeszko, pozniejszy tlumacz dziel Becketta Antoni Libera, profesor UW Andrzej Mencwel oraz – we wspomnieniach – Krzysztof Baczynski i powojenny wydawca jego dziel Kazimierz Wyka. Jednakze dzielo literackie nie spelnia tych samych funkcji co serwis plotkarski: postaci lacza sie w jedna lub rozdzielaja i zmieniaja; zreszta lektura „z kluczem” zwykle bywa jalowa.Ponadto oczekiwano chyba zbyt dlugo. Po wszystkich perypetiach, do ktorych nalezala i kradziez rekopisu w Stuttgarcie, Miazga zostala ukonczona tuz przed burzliwym koncem rzadow Gomulki. Wydarzenia marcowe i pomarcowe porzadki graja znacza role w przedstawionych (mozliwych) wypadkach. Jednakze wlasnie czas od ukonczenia rekopisu do jego wydania okazal sie okresem dynamicznych, nabierajacych przyspieszenia przemian historycznych. Chec wydania ksiazki w kraju w obiegu oficjalnym spelzla na niczym: Andrzejewski natknal sie na mur cenzury. Wobec tego musial przedefiniowac swoje cele i pogodzic sie z faktem, ze mozliwe publikacje dotycza drugiego obiegu i zagranicy. Po raz pierwszy Miazga ukazala sie wiec w 1979 r. w Niezaleznej Oficynie Wydawniczej Nowa, nastepnie w Londynie w 1981 r. (tytul ang. Pulp), wreszcie w kraju w 1982 r., w wersji ocenzurowanej, w wydawnictwie PIW. Na pelne, nieocenzurowane wydanie krajowe czekano kolejne dziesiec lat, do roku 1992. Ostatecznie Miazga ukazala sie wiec w zupelnie nowej politycznie Polsce. Ale czy spolecznie innej?

Зарубежная старинная литература